تفسیر قرآن کریم، تلاشی است که مفسر برای پی بردن به مراد خداوند متعال از این کتاب مقدس، انجام میدهد و در این راه ابزارهای مناسب را به کار میگیرد. از صدر اسلام تا به کنون قرآن کریم از جنبههای گوناگون مورد توجه مفسرین بوده و روشها و گرایشهای متعددی در تفسیر قرآن کریم پدید آمده است. از جمله این روشها، روش «تفسیر علمی» است که با توجه به کثرت آیات علمی قرآن کریم و رشد و توسعه علوم و فنون و مطرح شدن «اعجاز علمی قرآن کریم» در سالیان اخیر اهمیت ویژهای یافته و توجهها را به خود جلب نموده است.
البته باید توجه داشته باشیم که هدف اصلی آیات علمی قرآن، جلب کردن توجه انسان ها برای مطالعه و تدبر نمودن در کتاب آفرینش الهی جهت پی بردن به عظمت خالق متعال و یا تذکر دادن به مسئله معاد و قیامت است. این هدف آیات علمی در راستای هدف کلی قرآن کریم که هدایت و تربیت انسان ها است قرار می گیرد و بایستی با این دید به همه آیات قرآن کریم بنگریم و از این هدف اصلی غافل نمانیم.
تفسیر علمی مخاطبین فراوانی در بین قشر تحصیل کرده دارد و برای آنان از جذابیتی خاص برخوردار است. از این رو تلاش نموده ایم تا با بیانی ساده و و خلاصه و پرهیز از پیچیدگی های علمی، آن دسته از آیات علمی قرآن کریم را که متناسب با شاخه های مختلف علمی دانشگاهی بوده و از وضوح کافی برخوردار هستند، برای استفاده دانشجویان محترم در مجموعه ای فراهم آوریم تا انشاءالله مورد استفاده آنان قرار بگیرد.
اولین قسمت از این مجموعه با عنوان «قرآن و فیزیک» ارائه می شود که مباحثی مانند حرکت شناسی، ترمودینامیک و هواشناسی، نورشناسی، نجوم و کیهان شناسی و ... را در بر می گیرد. این مباحث از جمله موضوعات علمی مطرح شده در آیات قرآن کریم هستند که با بهره گیری از دستاوردهای علم فیزیک، امروزه فهم بهتری نسبت به این آیات فراهم شده است و در نتیجه دریچه هایی جدید از اعجاز قرآن کریم که نشان دهنده خدایی بودن این کتاب مقدس است به روی ما گشوده شده است.
امید است که این مجموعه مورد توجه و استفاده دانشجویان، اساتید و دیگر خوانندگان گرامی قرار بگیرد و انشاءالله ما را از نظرات و رهنمودهای خود بهره مند بگردانند.
بخش اول- قرآن و حرکت شناسی (KINEMATICS)
نمونه اي از حركت مستقيم الخط با سرعت ثابت در قرآن
خداوند متعال مي فرمايد: «وَ لِسُلَيْمانَ الرِّيحَ غُدُوُّها شَهْرٌ وَ رَواحُها شَهْر»1؛ «و بري سليمان باد را مسخّر ساختيم كه صبحگاهان مسير يك ماه را مى پيمود و عصرگاهان مسير يك ماه را».
در آيه مورد بحث «غدوّ» به معنى نيمه اول روز است، و «رَواح» به معنی نيم دوم آن و مفهوم آيه اين است كه سليمان (علیه السلام) از صبح تا به ظهر با اين مركب راهوار به اندازه يك ماه مسافران آن زمان راه مى رفت و نيم دوم روز نيز به همين مقدار راه مى پيمود2.
در این آیه می توان مسافت و زمان جا به جایی باد تحت امر حضرت سلیمان (علیه السلام) را تخمین زد؛ و با توجه به تعریف سرعت متوسط یک جسم در فیزیک که «آهنگ تغيير موضع آن نسبت به زمان است»3 تمام متغیرهای لازم برای تخمین سرعت این باد برای ما فراهم می شود.
اگر فاصله بین طلوع و غروب خورشید را به طور میانگین 12 ساعت در نظر بگیریم و سرعت انسان را در هنگام راه رفتن برابر با 5 کیلومتر در ساعت فرض کنیم4، میتوانیم سرعت باد تحت امر حضرت سلیمان (علیه السلام) را تخمین بزنیم. به این صورت که اگر هر انسان با سرعت 5 کیلومتر در ساعت، در هر شبانهروز به طور متوسط 12 ساعت راه بپیماید، در طول یک ماه 30 روزه میتواند 1800 کیلومتر را طی نماید.
حال اگر باد تحت امر حضرت سلیمان (علیه السلام) این مسافت 1800 کیلومتری را در زمان یک «غدوّ» یا یک «رواح» که در حدود 6 ساعت است، طی کند، سرعت این باد معادل 300 کیلومتر در ساعت خواهد بود.
از جمله روش های تقسیم بندی طوفان ها برای شناسایی راحت تر آن ها، تقسیم بندی آن ها بر اساس سرعت باد در آن ها تقسیم بندی می کنند.جالب است که بدانید سرعت باد در طوفانهای دریایی نوع پنجم که شدیدترین نوع طوفانها است به این مقدار میرسد.5
به اين ترتيب مشاهده مي كنيم كه سرعت باد مسخر حضرت سليمان (علیه السلام) معادل سرعت بادهايي بوده است كه در سخت ترين طوفان هاي دريايي مي وزد.
نمونه ای از نسبي بودن حركت با سرعتهای پایین در قرآن
در قرآن کریم خداوند متعال میفرماید: «وَ تَرَي الْجِبالَ تَحْسَبُها جامِدَةً وَ هِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ صُنْعَ اللَّهِ الَّذي أَتْقَنَ كُلَّ شَيْ ءٍ إِنَّهُ خَبيرٌ بِما تَفْعَلُون »6 «كوه ها را مى بيني، و آن ها را ساكن و جامد مى پنداري، در حالي كه مانند ابر در حركتند. اين صنع و آفرينش خداوندي است كه همه چيز را متقن آفريده او از كارهايي كه شما انجام مى دهيد مسلّماً آگاه است ».
این آیه از دید برخی مفسران مربوط به حوادث روز رستاخیز است و برخی آن را دلیل بر متحرک بودن زمین گرفته و برخی نیز از دید زمین شناسی به آن توجه کردهاند، اما میتوان از زاویه دیگر هم به این آیه نگریست و آن مطرح شدن نسبی بودن حرکت در این آیه است.
اين امر كه يك متحركِ داراي سرعت ثابت، نسبت به ناظرهاي مختلف داراي سرعت هاي مختلفي باشد از تجربيات معمول و روزمره ما است كه همگي ما با آن آشنايي داريم و در فيزيك تحت عنوان «نسبي بودن حركت» از آن یاد میشود. با استفاده از «تبديلات گاليله» كه شكل رياضي بسيار ساده اي دارند، مي توان مشاهدات ناظرهاي مختلف را به هم مربوط كرد.
در این آیه حرکت کوهها مطرح شده است و اگر از آن بتوان متحرک بودن زمین را نتیجه گرفت، به دلیل آنکه خود ما هم در روی زمین مستقر هستیم و با همان سرعت کوهها در حال حرکتیم، آنها را ساکن میپنداریم.
درك ما نسبت به حركت کوهها و به تبع آن كره زمين همانند درك كسي است كه در هواپيما نشسته و خود و هواپيما را ساكن و بدون حركت مي پندارد. ما كه بر روي زمين مستقر هستيم با سرعتي مساوي با سرعت حركت زمين در حال حركتيم و اين باعث مي شود كه نسبت به هم احساس سكون و عدم تحرك داشته باشيم؛ همانند حسي كه مسافر هواپيما نسبت به هواپيما دارد يا حسی که دو راننده در حال حركت با سرعت مساوي نسبت به هم دارند.
قرآن و فیزیک 2 (نیروشناسی)